معماری تکایای صفوی و قاجار در اصفهان (نمونه موردی: تخت فولاد اصفهان)

در گذشته، تکیه، به محل هایی با کاربری های متفاوت از جمله محل اقامت صوفیان، فقرا و نیز مکان برگزاری مراسم تعزیه گفته می شده است. یکی از مکان هایی که محل ساخته شدن تکایای متعددی بوده، تخت فولاد اصفهان است که به تدریج شکل قبرستان به خود گرفته و یکی از قدیمی ترین قبرستان های جهان اسلام، محسوب می شود. در این قبرستان تکایای متعددی از پیش از دوره صفوی تا دوره معاصر وجود دارد. کاربری عمده تکایای تخت فولاد در گذشته محل اقامت صوفیان، علما و مدرسه علمیه بوده است که بعدها به محل دفن این بزرگان تبدیل، در آن برای آنها مقابری ساخته شده و به تدریج افراد دیگری نیز در آنجا دفن شده اند. هدف از این پژوهش شناخت عملکرد تکایا و معرفی گونه های مختلف آن، بررسی و تحلیل معماری تکایای تخت فولاد اصفهان به عنوان نمونه انتخاب شده و مطالعه تطبیقی معماری تکایای دو دوره صفوی و قاجار در این مکان است. پرسش های این پژوهش عبارتند از این که تکایا چه عملکردهایی داشته اند؟ پیشینه تاریخی آنها چه بوده است؟ همچنین تکایای دوره صفوی و قاجار در تخت فولاد اصفهان چه شباهت ها و تفاوت هایی با هم داشته اند؟ روش این پژوهش از نظر هدف، کاربردی، از نظر روش، تاریخی-توصیفی، از نظر یافته اندوزی، بر اساس مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی ابنیه، از بعد تجزیه و تحلیل به صورت کیفی و از جهت فرایند بر اساس مطالعه تطبیقی بناهای دو دوره پس از جمع آوری و دسته بندی اطلاعات بوده است. از جمله نتایج این پژوهش ارائه یک دسته بندی از انواع تکایا و نیز یافتن شباهت ها و تفاوت هایی در تکایای دو دوره صفوی و قاجار در تخت فولاد اصفهان است. از جمله شباهت های موجود می توان به سلسله مراتب، هندسه بقاع تکایا، تقسیم یک و سه تایی نمای بقاع، استفاده از تاق جناغی و پوشش سازه ای تاق و تویزه و گنبد، نوع مصالح مورد استفاده، تزیین مشابه گچبری، آجرکاری، کاشیکاری و نقاشی، مکان تزیینات و نحوه نورگیری در تکایا، اشاره نمود. از جمله تفاوت های آنها، شاخص شدن سردر و استفاده از کتیبه در دوره صفوی، استفاده از پوشش مسطح، قوس های هلالی، کاربرد سنگ، تزیین حجاری و قرار گیری بقاع بر روی سکو در دوره قاجار است.